Karel Hendriks: Waarom de EU-Turkijedeal geen succes is

De website Joop publiceerde een nieuwsartikel over wat Karel Hendriks van Artsen zonder Grenzen zei in Betrouwbare Bronnen 128. Daarop kwamen op die site meer dan 70 reacties. Een van de reacties – die vaker kwam – was dat de EU-Turkijedeal wel degelijk succesvol is geweest.

Karel Hendriks reageert daarop met een uitgebreide reactie. Hij schrijft:

“Op het eerste gezicht heeft u helemaal gelijk. UNHCR rapporteert de oversteken als volgt:

2019 123,663

2018 141,472

2017 185,139

2016 373,652

2015 1,032,408

2014 225,455

Echter, tegelijkertijd is duidelijk dat 2015 en 2016 exceptionele jaren waren waarin de oorlog in Syrië zich in bijzonder gewelddadige fase bevond (en in een tijd waarin er nog mensen met voldoende middelen om te vluchten naar Europa in Syrië leefden).

De EU-Turkije deal werd getroffen vlak ná een belangrijke verandering in de conflictdynamiek. Het is mogelijk dat de deal deels van invloed is geweest op een afname in het aantal oversteken naar Europa, maar veel andere factoren speelden vermoedelijk een veel belangrijkere rol.

Deze factcheck van Oxford University is zeer verhelderend en concludeert: “In sum, the EU-Turkey Agreement has no identifiable influence on the overall declining number of crossings in the Aegean. Arguably, it led to a temporary increase in the weeks before it was concluded.”

Toen de Universiteit Utrecht de deal in 2017 uitgebreid analyseerde, concludeerde ze: “The deal furthermore resulted in people taking higher risks to cross borders to circumvent the controls in place. the main migration route towards Europe now passes through Libya and Italy (again) and the route from North Africa to Spain is gaining popularity as a result of closures elsewhere. As a consequence of these increasing restrictions at Europe’s borders migrants are becoming even more dependent on human traffickers, which was supposed to change with the EU-Turkey deal.”

Kortom: dit is een vraag over causaliteit (en daarmee altijd lastig). Heeft de EU-Turkije deal geleid tot het reden van levens of een afname van mensensmokkel? Nee, daar is geen helder bewijs voor. Zien wij dagelijks dat mensen steeds extremere risico’s wagen bij de oversteek omdat alle veiligere opties inmiddels zijn afgesloten? Ja. Zien we direct bewijs voor betrokkenheid van de Libische kustwacht bij mensenhandel en schendingen van internationaal recht? Ja. Is er eenduidig bewijs voor formele overeenkomsten tussen de EU en EU-lidstaten en de Libische kustwacht om koste wat het kost mensen weg te houden van de Europese buitengrenzen? Ja.

Ook is het van belang het aantal oversteken weliswaar daalt (door een combinatie van factoren), maar dat het percentage sterfgevallen stijgt. Dit lijkt bewijs te zijn voor onze observaties zoals hierboven genoemd. Ter illustratie, IOM rapporteert dat in 2017 1,96% van de mensen die de oversteek waagde overleed. In 2018 was dit 3,11% en in 2019 al 3,63%. Vandaar mijn stelling gedurende het interview: “Wij hebben absoluut niet gezien dat de Turkijedeal levensreddend zou werken of mensensmokkel zou doen afnemen. We zagen alleen maar dat mensen steeds gevaarlijker dingen gingen doen.”

Tot slot: Artsen zonder Grenzen biedt neutrale en onpartijdige hulpverlening. Dit betekent dat wij hulp organiseren op basis van medische noodzaak, ongeacht aan welke kant van een frontlinie iemand zich bevindt of tot welke bevolkingsgroep deze persoon behoort. Onpartijdigheid betekent niet dat wij ons niet uitspreken over misstanden (sterker nog: dit is de reden dat Artsen zonder Grenzen zich ooit afsplitste van het Rode Kruis). Als dit betekent dat wij ‘activistisch’ zijn, dan ben ik daar trots op.”